+7 7172 95 48 49
5G зияны: қауесет пе әлде шындық па?
Авторы: Айзада Исмаилова
2019 жылы 1 желтоқсан
Әлемдік қоғамдастық 5G жаңа буынының желісін орналастырудан адам денсаулығына ықтимал зардаптарға алаңдайды. 187 елден 100 мыңнан астам адам мен ұйымдар 5G енгізуге қарсы петицияға қол қойды. Бұл үрдіс Қазақстанға жетпей қалмауы мүмкін емес, ал бұл елде желіні іске қосуды қиындатады.
5G-дің адам денсаулығына әсері туралы ақпарат ағынын екі блокқа бөлуге болады. Бір жағынан, технологияның зиянды әсері туралы ақпарат белсенді түрде таратылуда. Бейне платформаларда сіз технологияның зияны туралы айқайлайтын қатты тақырыптары бар көптеген материалдарды таба аласыз. Жаңалықтарда 5G желісін сынауға байланысты құстардың жаппай қырылуы туралы материалдар да жүріп жатыр.
5G зиянды әсері жоғары жиіліктерді қолдану арқылы дәлелденеді, бұл берілетін толқындардың қарқындылығын арттырады. Жиіліктер неғұрлым жоғары болса, толқындар соғұрлым қысқа болады, бұл өз кезегінде базалық станциялардың тығыз орналасуын қажет етеді. Адамдардың радиофобиясы 5G базалық станциялары, мысалы, шамдар мен бағдаршамдарды қоса алғанда, барлық жерде болатындығына байланысты.
Екінші жағынан (және қаттыдан кем емес), 5G технологиясы зиянсыз және адамдардың денсаулығына ешқандай қауіп төндірмейді деген пікірлер бар. Технологияны қорғау позициясы қазіргі уақытта радиожиілік диапазонындағы электромагниттік сәулеленудің зияны туралы нақты дәлелдердің жоқтығымен дәлелденеді.
5G-дің адам денсаулығына әсері туралы ақпарат ағынын екі блокқа бөлуге болады. Бір жағынан, технологияның зиянды әсері туралы ақпарат белсенді түрде таратылуда. Бейне платформаларда сіз технологияның зияны туралы айқайлайтын қатты тақырыптары бар көптеген материалдарды таба аласыз. Жаңалықтарда 5G желісін сынауға байланысты құстардың жаппай қырылуы туралы материалдар да жүріп жатыр.
5G зиянды әсері жоғары жиіліктерді қолдану арқылы дәлелденеді, бұл берілетін толқындардың қарқындылығын арттырады. Жиіліктер неғұрлым жоғары болса, толқындар соғұрлым қысқа болады, бұл өз кезегінде базалық станциялардың тығыз орналасуын қажет етеді. Адамдардың радиофобиясы 5G базалық станциялары, мысалы, шамдар мен бағдаршамдарды қоса алғанда, барлық жерде болатындығына байланысты.
Екінші жағынан (және қаттыдан кем емес), 5G технологиясы зиянсыз және адамдардың денсаулығына ешқандай қауіп төндірмейді деген пікірлер бар. Технологияны қорғау позициясы қазіргі уақытта радиожиілік диапазонындағы электромагниттік сәулеленудің зияны туралы нақты дәлелдердің жоқтығымен дәлелденеді.
Электромагниттік өрістердің теріс әсері туралы нақты ғылыми дәлелдер жоқ
Шындық, әдеттегідей, ортасында. Жаңа буын 5G желісі үшін пайдаланылатын радиожиіліктер мүлдем жаңа және зерттелмеген нәрсе емес. Радиожиілік спектрі соңғы онжылдықтарда ұялы байланыс, базалық станциялар және басқа сымсыз технологиялар үшін қолданылды. Бұл спектрді 50 жыл бойы ғалымдардың әртүрлі топтары жасаған электромагниттік өрістің (ЭМӨ) адам денсаулығына ықтимал әсері үшін зерттеді. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) қорытындысына сәйкес, қазіргі уақытта иондаушы емес радиациядан қорғау жөніндегі халықаралық комиссия (ICNIRP) ұсынған рұқсат етілген шекті шектен төмен сәулелену деңгейінде мобильді құрылғылардан электромагниттік сәулеленудің зияны туралы эксперименттік дәлелдер жоқ.
Алайда, теріс әсердің ықтимал мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды. 2011 жылы Халықаралық қатерлі ісіктерді зерттеу агенттігі (IARC) радиожиілік диапазонындағы электромагниттік өрістерді, соның ішінде ұялы байланыс арқылы құрылған, «мүмкін канцерогенді» – қатерлі ісік тудыруы мүмкін деп жіктеді. Ғалымдар мобильді жабдық шығаратын электромагниттік өрістер мен ми ісігінің даму қаупі арасындағы байланысты зерттеді. Тікелей себеп-салдарлық байланыс табылған жоқ. Айта кету керек, кофе мен маринадталған көкөністер «мүмкін канцерогенді» санатына жатады.
Электромагниттік өрістердің тірі организмдерге теріс әсер ету мүмкіндігін растайтын бірқатар тәжірибелер бар. АҚШ-та Ұлттық токсикология бағдарламасы (NTP) егеуқұйрықтарға 2G және 3G әсерін 10 жыл бойы зерттеді. Тәжірибе көрсеткендей, өмір бойы 2G және 3G электромагниттік сәулеленуге ұшыраған еркектерде жүрек, ми және бүйрек үсті безінің қатерлі ісіктерінің жоғарылауы байқалады. Бұл нәтижелер кейінірек Рамаззини институтының зерттеуімен расталды. Алайда, ғылыми қауымдастық бұл нәтижелерді адамдардың ұялы телефондарды пайдалану әсерімен тікелей салыстыруға болмайтынын атап өтті. Тәжірибе барысында егеуқұйрықтар бүкіл денеге сәулеленуге ұшырады, ал адамдар телефон ұсталатын жерлерде ғана тікелей әсер етеді. Сонымен қатар, экспериментте қолданылатын электромагниттік өріс деңгейі мен әсер ету ұзақтығы адамдардың мобильді технологияны нақты пайдалануындағы жағдайдан әлдеқайда жоғары болды.
Алайда, теріс әсердің ықтимал мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды. 2011 жылы Халықаралық қатерлі ісіктерді зерттеу агенттігі (IARC) радиожиілік диапазонындағы электромагниттік өрістерді, соның ішінде ұялы байланыс арқылы құрылған, «мүмкін канцерогенді» – қатерлі ісік тудыруы мүмкін деп жіктеді. Ғалымдар мобильді жабдық шығаратын электромагниттік өрістер мен ми ісігінің даму қаупі арасындағы байланысты зерттеді. Тікелей себеп-салдарлық байланыс табылған жоқ. Айта кету керек, кофе мен маринадталған көкөністер «мүмкін канцерогенді» санатына жатады.
Электромагниттік өрістердің тірі организмдерге теріс әсер ету мүмкіндігін растайтын бірқатар тәжірибелер бар. АҚШ-та Ұлттық токсикология бағдарламасы (NTP) егеуқұйрықтарға 2G және 3G әсерін 10 жыл бойы зерттеді. Тәжірибе көрсеткендей, өмір бойы 2G және 3G электромагниттік сәулеленуге ұшыраған еркектерде жүрек, ми және бүйрек үсті безінің қатерлі ісіктерінің жоғарылауы байқалады. Бұл нәтижелер кейінірек Рамаззини институтының зерттеуімен расталды. Алайда, ғылыми қауымдастық бұл нәтижелерді адамдардың ұялы телефондарды пайдалану әсерімен тікелей салыстыруға болмайтынын атап өтті. Тәжірибе барысында егеуқұйрықтар бүкіл денеге сәулеленуге ұшырады, ал адамдар телефон ұсталатын жерлерде ғана тікелей әсер етеді. Сонымен қатар, экспериментте қолданылатын электромагниттік өріс деңгейі мен әсер ету ұзақтығы адамдардың мобильді технологияны нақты пайдалануындағы жағдайдан әлдеқайда жоғары болды.
5G технологиясы радиотолқындар спектрінің жоғары жиіліктерін қолдануға негізделген. Радиотолқындардың сәулеленуі иондаушы емес түрге жатады және ДНҚ-ны өзгерту үшін жеткілікті энергияға ие емес. Дене температурасының жоғарылауы радиожиілік өрістерінің адамға ғылыми дәлелденген жалғыз әсері болып табылады. Алайда, дене температурасының жоғарылау қаупі жоғары шиеленіс кезінде өнеркәсіптік жағдайда ғана мүмкін болады. Кәдімгі өмірде адамдар әлсіз электромагниттік өрістерге ұшырайды, олар адамның дене температурасын көтере алмайды.
Халықаралық ұйымдар нормаларды жеңілдетуді ұсынады
Радиожиілік электромагниттік өрісінің шекті рұқсат етілген деңгейі бойынша ұсыныстарды ICNIRP және IEEE ұйымдары қарастырады. Қазіргі уақытта ICNIRP ұсыныстары қайта қарау процесінде. Бүкіл әлемде 5G және басқа мобильді құрылғылардағы электромагниттік өрістің адам денсаулығына ықтимал әсерін зерттеу мақсатында жан-жақты зерттеулер жүргізілуде. Алдын ала нәтижелерге сәйкес, 5G сәулелену деңгейі ағымдағы шекті шектеулерден төмен болады. Жалпы алғанда, 5G желісінің техникалық ерекшеліктеріне байланысты рұқсат етілген шекті шектеулерге кейбір өзгерістер енгізуге болады, бірақ ұсыныстарда айтарлықтай өзгерістер күтілмейді.
5G желісін орналастыруға байланысты халықаралық телекоммуникация одағы (ITU) және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) елдерге электромагниттік өрістің рұқсат етілген шекті нормаларының лимиттерін төмендетуді және оларды халықаралық ұсыныстарға сәйкес белгілеуді ұсынады. Көптеген елдердің электромагниттік өріс нормаларының (ЭМӨ) жергілікті стандарттары халықаралық стандарттарға негізделген. Алайда, ЭМӨ лимиттерін ұсынылған нормалардан 10-100 есе төмен, яғни 10-100 есе қатаң белгілеген бірқатар елдер (Польша, Ресей, Италия, Швейцария, Париж қаласы және Бельгияның кейбір аймақтары) бар.
ДДҰ ұсынысы 5G желісін орналастыру кезінде шығарылатын электромагниттік өрістің қатаң шектеулері байланыс операторларын желімен қамтудың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ету үшін базалық станцияларды одан да тығыз орнатуға мәжбүр етеді.
5G желісін орналастыруға байланысты халықаралық телекоммуникация одағы (ITU) және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) елдерге электромагниттік өрістің рұқсат етілген шекті нормаларының лимиттерін төмендетуді және оларды халықаралық ұсыныстарға сәйкес белгілеуді ұсынады. Көптеген елдердің электромагниттік өріс нормаларының (ЭМӨ) жергілікті стандарттары халықаралық стандарттарға негізделген. Алайда, ЭМӨ лимиттерін ұсынылған нормалардан 10-100 есе төмен, яғни 10-100 есе қатаң белгілеген бірқатар елдер (Польша, Ресей, Италия, Швейцария, Париж қаласы және Бельгияның кейбір аймақтары) бар.
ДДҰ ұсынысы 5G желісін орналастыру кезінде шығарылатын электромагниттік өрістің қатаң шектеулері байланыс операторларын желімен қамтудың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ету үшін базалық станцияларды одан да тығыз орнатуға мәжбүр етеді.
Зерттеушілердің балама пікірлері
Зерттеушілердің 5G желісі сәулелердің бағытына байланысты электромагниттік өріс деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді деген болжамдары бар. Егер қолданыстағы 4G, 3G базалық станциялары үлкен кеңістікке барлық бағытта сигналдар шығарса, онда 5G базалық станциялары сәуле қалыптастыру технологиясын (beamforming) қолдану арқылы сигналдарды белгілі бір бағытқа бағыттайды. Бұл электромагниттік өрістің жалпы деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді, алайда белгілі бір нүктелерде электромагниттік өрістің (ЭМӨ) деңгейі жоғары болуы мүмкін. Сонымен қатар, 5G үшін қолданылатын миллиметрлік толқындар радиосигналдардың таралу жолында жоғары шығындармен (path loss) ерекшеленеді, бұл қолданыстағы 4G және 3G базалық станциялары жасаған ЭМӨ-мен салыстырғанда әлсіз электромагниттік өрісті тудыруы мүмкін. Дегенмен, зерттеушілер бұл гипотезалар эксперименттік растауды қажет ететінін атап көрсетеді.
Әрі қарай зерттеу жүргізу қажет
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) қазіргі уақытта мобильді технологияларды қолданудан денсаулыққа теріс әсер ететін ғылыми дәлелдердің жоқтығына қарамастан, ұзақ мерзімді әсерді зерттеу үшін ұзақ мерзімді зерттеулер жүргізу қажет екенін атап өтті. Сонымен, 20 жылдан астам уақыт ішінде ұялы телефондарды пайдаланудың әсері туралы деректердің болмауына байланысты бүгінде нақты қорытынды жасауға мүмкіндік жоқ. Бірнеше онжылдықтардың көкжиегін қамтитын кешенді және ұзақ мерзімді зерттеулер ғана толық көріністі көрсете алады және мобильді технологияны қолданудың ұзақ мерзімді әсерін объективті түрде бағалай алады. Мысалы, темекі шегу мен өкпенің қатерлі ісігі қаупі арасындағы байланыс жаппай өндіріс басталғаннан және темекі өнімдерін танымал еткеннен кейін 20-25 жылдан кейін ғана анықталды.
Қазіргі уақытта әлемде адамдардың денсаулығына радиожиілік әсерін бағалау үшін зерттеудің 5 түрі қолданылады:
Қазіргі уақытта әлемде адамдардың денсаулығына радиожиілік әсерін бағалау үшін зерттеудің 5 түрі қолданылады:
Эпидемиологиялық зерттеулер ең маңызды болып табылады, өйткені олар табиғи ортадағы адамдардың денсаулығындағы өзгерістерді байқауға мүмкіндік береді. Адамның зертханалық зерттеулері технологияның адамға тікелей әсерін анықтауға мүмкіндік береді, бірақ кез келген зертханалық зерттеулер сияқты этикалық шектеулерді қоса алғанда, бірқатар шектеулерге ие.
Ұзақ мерзімді зерттеулер жүргізудің ерекше маңыздылығына қарамастан, технологияны толық көлемде енгізгенге дейін жануарлар мен торларда тестілеу сияқты қысқа мерзімді эксперименттер жүргізу өзекті болып табылады. Мысалы, Ресей 5G-ден сәулелену деңгейін бағалау үшін жануарларға зерттеу жүргізуді жоспарлап отыр. Математикалық модельдеуге негізделген дозиметриялық зерттеулер шекті рұқсат етілген лимиттерден асып кетпеу үшін жоспарлау процесінде тікелей өзекті болады. Тұтастай алғанда, технологияны қолданудың қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді әсерін зерттейтін зерттеулер жүргізуді қамтитын кешенді тәсіл қажет.
Ұзақ мерзімді зерттеулер жүргізудің ерекше маңыздылығына қарамастан, технологияны толық көлемде енгізгенге дейін жануарлар мен торларда тестілеу сияқты қысқа мерзімді эксперименттер жүргізу өзекті болып табылады. Мысалы, Ресей 5G-ден сәулелену деңгейін бағалау үшін жануарларға зерттеу жүргізуді жоспарлап отыр. Математикалық модельдеуге негізделген дозиметриялық зерттеулер шекті рұқсат етілген лимиттерден асып кетпеу үшін жоспарлау процесінде тікелей өзекті болады. Тұтастай алғанда, технологияны қолданудың қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді әсерін зерттейтін зерттеулер жүргізуді қамтитын кешенді тәсіл қажет.
Қазақстанға зерттеу жүргізуге қосылу қажет
Электромагниттік өрістердің адам денсаулығына әсері туралы қосымша зерттеулер жүргізу, әсіресе соңғы жылдары ересектер мен балалар арасында мобильді технологияларды қолданудың танымалдығы мен қарқындылығының артуын ескерсек, өте маңызды. Жаңа буын желісінің дамуына байланысты бұрын толық зерттелмеген 5G жаңа буын желісіне бөлінген 6GHz-ден жоғары жиіліктер ерекше қызығушылық тудырады.
Бүгінгі таңда 5G-ден электромагниттік өрістің адам денсаулығына әсерін анықтау үшін елдер мен халықаралық ұйымдардың тәжірибесі негізінде жан-жақты зерттеулер жүргізу қажет. Қазақстан өз бетінше де, халықаралық қоғамдастықпен бірлесіп де жан-жақты зерттеулер жүргізуі қажет, себебі теріс әсер етудің әлеуетті мүмкіндігін ешкім жоққа шығармайды, ал технологияның зияны туралы мәселе ауқымды түрде өрістету кезінде бүкіл ел халқының денсаулығына қатысты болады.
Бүгінгі таңда 5G-ден электромагниттік өрістің адам денсаулығына әсерін анықтау үшін елдер мен халықаралық ұйымдардың тәжірибесі негізінде жан-жақты зерттеулер жүргізу қажет. Қазақстан өз бетінше де, халықаралық қоғамдастықпен бірлесіп де жан-жақты зерттеулер жүргізуі қажет, себебі теріс әсер етудің әлеуетті мүмкіндігін ешкім жоққа шығармайды, ал технологияның зияны туралы мәселе ауқымды түрде өрістету кезінде бүкіл ел халқының денсаулығына қатысты болады.
